πηλός

ο, ΝΜΑ, και δωρ. τ. παλός, Α

1. μίγμα αργιλικών, κατά βάση, χωμάτων,ζυμωμένο με νερό μέχρι να γίνει πυκνόρρευστος πολτός, που χρησιμοποιείται για την κατασκευή πήλινων αγγείων, τούβλων, κεραμιδιών κ.ά. αντικειμένων

2. η λάσπη που σχηματίζεται από το νερό τής βροχής ή από αυλάκι που ξεχειλίζει

3. η ύλη από την οποία, σύμφωνα με τη Βίβλο, κατασκευάστηκε ο άνθρωπος

νεοελλ.

1. (πετρογρ.) κλαστικό ιζηματογενές πέτρωμα που αποτελείται από άργιλο — πλούσια σε λεπτόκοκκη χαλαζιακή άμμο— και υδροξείδια τού σιδήρου

2. φρ. α) «πυρίμαχος πηλός» — πηλός που αντέχει σε υψηλές θερμοκρασίες

β) «μέθοδος μαλακού πηλού» — μέθοδος μηχανοποιημένης απομίμησης τών χειροποίητων οπτοπλίνθων, τών τούβλων

γ) «μέθοδος σκληρού πηλού» — μέθοδος παραγωγής οπτοπλίνθων

δ) «ασβεστούχος πηλός» — βλ. ασβεστούχος

αρχ.

1. είδος αργιλώδους γης που χρησιμοποιούσαν αντί για σαπούνι

2. πήλινο ποτήρι

3. πηχτό ή θολό κρασί, κατακάθι

4. (για πρόσ.) ηλίθιος, βλάκας

5. φρ. «ἔξω κομίζω πηλοῡ πόδα» — βγαίνω απ' τις δυσκολίες.

[ΕΤΥΜΟΛ. Άγνωστης ετυμολ. Έχει διατυπωθεί ωστόσο η άποψη ότι η λ. συνδέεται με το λατ. palus «έλος, τέλμα» και το ρ. palleo «είμαι πελιδνός, κάτωχρος» (πρβλ. πελιός). Κατ' άλλους, η λ. συνδέεται με το λατ. squālus «καλυμμένος με πηλό» και το αρχ. σλαβ. kalŭ «πηλός», ενώ, σύμφωνα με άλλη άποψη, πρόκειται για πελασγικό δάνειο που συνδέεται με το πλίνθος και το λιθουαν. bala «τέλμα, έλος». Ο τ., τέλος, που παραδίδει ο Ησύχ. «πάσκος

πηλός» οδήγησε ορισμένους να αναγάγουν τη λ. σε αμάρτυρο τ. *πάσ-λος].